De kroonluchter, een weelderige grote hanglamp
Hanglamp met heel veel kaarsen
En hoe doe je dat als je bent aangewezen op kaarslicht? Dan bedenk je iets waarop je meerdere kaarsen tegelijk kan branden. Zo ontstond in de middeleeuwen de kroonluchter. Aanvankelijk was het niet meer dan een kruis van hout of ijzer met pennen waarop men kaarsen kon bevestigen. Het kruis werd met een touw of ketting op een centrale positie aan het plafond gehangen.
Zo hadden de edelen en ridders in hun kastelen fatsoenlijk licht en konden ze zien wat ze aten, terwijl de ruimte met knapperende haardvuren behaaglijk werd gehouden. Een haardvuur en kaarslicht, klinkt dat niet romantisch? Nu wel, maar in die dagen waren het noodzakelijke voorzieningen om de lange donkere avonden door te komen. Van een decoratieve functie was nog lang geen sprake.
Decoratieve grote hanglamp met 'pegels'
Maar naarmate de tijd verstreek en het leven aan de hoven en in de kastelen verfijnder werd, ontstond er vanzelf een behoefte aan decoratieve hanglampen. Vanaf de dertiende eeuw worden voor het eerst grote hanglampen gemaakt, die bestaan uit ijzeren frames met kaarsenhouders, die worden gedecoreerd met kristallen ‘druppels’ of ‘pegels’.
De glans van het kristal – een glassoort waar lood in is verwerkt – geeft extra kracht en levendigheid aan het kaarslicht en dat roept een gevoel van luxe op. Later worden ook de armen en kaarsenhouders van kristal gemaakt. Kroonluchters worden steeds luxer en uitbundiger en weerspiegelen de rijkdom van de huizen waar ze hangen. Om die rijkdom extra te benadrukken, worden ruimtes met meerdere kroonluchters uitgedost. Het meest beroemde voorbeeld van die weelderige overdaad is de spiegelzaal van het 17de-eeuwse kasteel van Versailles, waar de Franse zonnekoning resideerde.
Kroonluchters in tal van stijlen en formaten
Vanaf de middeleeuwen worden kroonluchters overal in Europa gemaakt. De grootste producent van kristallen kroonluchters is Bohemen, een vroegere zelfstandige regio in Tsjechië. Nederland en Vlaanderen waren bekend om hun kroonluchter waar geen kristal aan te pas komt, de meerarmige grote hanglamp van koper, ofwel de kandelaber, die ook veel in kerken werd en wordt gebruikt.
Lange tijd zijn kaarsen de enige lichtbron voor de kroonluchter, maar in de loop van de 19de eeuw worden veel bestaande kroonluchters omgebouwd naar gasverlichting. In 1890 verschijnen de eerste kroonluchters die geschikt zijn voor elektrisch licht. Ze worden nog steeds grotendeels uitgerust met kristallen pegels en blijven bedoeld om te pronken.
In de 20ste en 21ste eeuw wordt kristal vaak vervangen door glas of halkristal, waarbij de pegels machinaal geslepen worden. Er bestaan zelfs kroonluchters met pegels van plastic. Veel ontwerpers van lampen maakten naar hun eigen inzicht moderne kroonluchters – grote hanglampen met een eigen uitstraling die de ruimte weelderig verlichten. Maar ook de traditionele kroonluchter met zijn overdaad aan blingbling doet het nog altijd opvallend goed in het moderne interieur.
